وضع قوانین و مقررات شهری در دوره‌ی صفویه به اوج کمال رسید، اما پس از آن به علت جنگ های پیاپی و گاه طولانی، آشفتگی کلی و عمومی کشور، از هم‌گسیختگی رشته‌ی امور، این موضوع مهم کما بیش به محاق فراموشی افتاد.

اولین نظم امور شهری در دوره ناصرالدین شاه قاجار به اجرا درآمد و اداره‌ای به نام " اداره احتسابیه " که اعضای آن را محتسب می‌نامیدند تاسیس گردید. محتسب‌ها متصدی وظایف شهرداری و شهربانی به معنای امروزی بودند. این مجموعه پویا، گاه مستقل و زمانی مرتبط به نظمیه، بی‌آن‌که وظایف آن دقیقاً روشن و تفکیک یافته از دیگر وظایف شهری باشد، موظف به انجام اموری شد که در دوره‌ی بعد از مشروطیت سامان بیشتری یافت.

این اداره که زیر نظر داروغه تشکیل گردیده بود و اعضای آن را " عمله‌ی احتساب " می‌خواندند، وظیفه‌اش حفظ و تأمین نظافت شهر بود. اما در عمل میان وظایف احتسابیه با داروغه‌گری که کمی بعد نام “نظمیه” به خود گرفت، خلط می‌شد.

ناصرالدین شاه که در سفر فرنگ تشکیلات شهرداری را دیده بود با مراجعت به تهران درصدد بر آمد که برای شهر تهران به سبک فرنگ شهردار انتخاب نماید. در حالی‌که هنوز در ایران بلدیه یا همان شهرداری به مانند اروپائیان وجود نداشت و کماکان اداره امور شهرها و نظارت بر امر نظافت و تعیین قیمت مایحتاج عمومی توسط همان اداره احتساب اداره می‌شد. از آن زمان اداره احتساب به دو اداره " احتساب " و " تنظیف " تجزیه شد و هریک از این ادارات عده‌ای مأمور و فراش در اختیار گرفتند.

نخستین وظیفه‌دار نهاد احتسابیه، میرزا محمود خان کاشانی (عموی فرخ‌خان امین‌الدوله غفاری) با لقب " احتساب آقاسی" و بعد " احتساب‌الملک " بود. بعد از او " میرزا عباسخان مهندس‌باشی " که از جمله محصلین اعزامی به فرانسه بود به این سمت انتخاب شد. لقب " احتساب الملک" به ادبیات امروزی همان عنوان شهردار می باشد. ¹

1.موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی؛  سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی