نوغان یا نوقان ، شهری که از سال 203 ه.ق، زمان شهادت حضرت رضا(ع) در مجاورت آن به مرو تبدیل به مشهد الرضا یا شهر مشهد شده، در قرون اولیه ی اسلامی شهر مرکزی ولایت توس بوده است. پیش از همه نام "نوغان" یا "نوقان" که معرب "نوگان"و "نوکان"(= نوآباد) می باشد، حکایت از باستانی بودن این شهر دارد. چنان که روستاهای فراوان مجاور آن باپسوندهای"گان"،"کان"،"قان"کن"،"کرد"،"گرد"،"کند"،"قند"و...چوندنگان،حنوقان،شاد کن،زیرکن،تیرگرد،دستگرد،سمزقند،و... متفقاً حکایت از آن میکنند که این مجموعه آبادی به پیش از اسلام تعلق دارد و پسوند آنها جز به معنای آبادی نیست دلیل دومی که حکایت از باستانی بودن نوغان می‌کند تعلّق این شهر به ولایت باستانی و پرخاطره توس است. سومین دلیلی که حکایت از باستانی بودن نوغان می‌کند مرکزیّت آن برای ولایت توس در سده‌های نخستین اسلامی است که می‌تواند ما را به این نتیجه برساند که در قرونِ آخرینِ عهد باستان نیز همین شهر مرکز ولایت و محل استقرار کنارنگ توس بوده است.
اینکه یکی از سرداران بزرگ عرب به نام رَبیع بن خُثَیم (خواجه ربیع) در قرن اوّل اسلامی به خراسان آمده و به سال 61 یا 63 ه.ق در گذشته و در مجاور نوغان مدفون شده و دیگر این که یکی از والیان توسی‌الاصل خراسان یعنی حُمید‌بن قحطبه طایی توسی در مجاور نوغان دارالحکومه داشته و بالأخره اینکه خلیفه هارون‌الرّشید به سفر خراسان، در شهر نوغان نزول کرده و درگذشته است، همگی دلالت بر مرکزیّت این شهر در آن قرون می‌نماید. گذشته از همه این دلایل و اخبار، مورّخان و جغرافی‌نویسان برجسته قرون اولیّه اسلامی نیز خبر از اهمیّت بیشتر نوغان و مرکزیّت این شهر در آن زمان داده‌اند. 1
پس از پیدایش مشهد و رشد آن، نوغان به مرور زمان در شهر جوان مشهد مستحیل گردید تا این که از حدود سده هفتم (عهد ایلخانان) به صورت قدیمی ترین محله شهر مشهد درآمد. این محله در شمال شرق مشهد واقع بوده و اکنون هم یکی از راسته های قدیمی شهر به نام «نوغان» خوانده می شود که در اصل قلب شهر نوغان قدیم بوده است.2
نوغان اکنون نامش فقط بر خیابانی که میدان طبرسی را به خیابان آیت الله کاشانی متصل می‌کند مشهور است. این خیابان سراسر مملو از مغازه‌هایی است که به واسطه ی فروش به زائرانی که قصد زیارت حرم امام رضا را دارند رونق گرفته است.3
ویژگی نوغان از نظر اجتماعی از خود گذشتگی زنان این محله در زمان شهادت حضرت رضا (ع ) می باشد که به خاطر شرکت در تشییع پیکر حضرت رضا (ع) مهریه قباله ها را به شوهرانشان بخشیدند تا به آنان اجازه شرکت در این مراسم را بدهند. هنوز هم به خاطر این عمل قهرمانانه زنان محله در ۱۲۰۰ سال گذشته ساکنان فعلی به آن افتخار می کنند. از آثار دیگر موجود در این راسته مسجد امام رضاع ، مسجد پل سنگی ، مسجد محراب خان ، آب انباری به نام محراب خان که در گذشته در مجاورت مسجد ساخته شده بود؛ می باشد . کار و شغل مردم این محله : زارع ، چوپان ، گله دار و بعضی از مشاغل کمیاب چون چکمه دوزی ، حصیربافی ، خرازی ، سنگ تراشی ، عطاری ، کاشی پزی ، کفاشی ، نعل بندی قدیمی ترین محله ایران با هزار و ۵۰۰ سال قدمت درمنطقه شمال شرق مشهد روزگار می‌گذراند .ابنیه تاریخی موجود و گذشته محله نوغان :
قبرستان قتلگاه/ گنبد خشتی/ مقبره سید فخرالدین(قبر سبز)4 | 
پربازدید ترین محتواها