این مدرسه در ضلع شمالی بالا خیابان، به فاصله تقریبا 60 ذرع از بست بالا خیابان قرار دارد. معروف است که آن را حاج حسن کلباسی ساخته، ولی در کتیبه ای که بالای در آن است بانی را ملک بهزاد می شمارد. بنای آن در سال 1090 یعنی زمان شاه سلیمان صفوی (1077/1106) بوده است. این مدرسه از تاریخ 1308 تحت تصدی مستقیم اداره معارف و اوقاف در آمده است. 1
این مدرسه از شمال به مسافرخانه حسینی، از غرب به گاراژ شمس و از شرق با مدرسه باقریه همسایگی داشت. به علت عدم ذکر تاریخ احداث مدرسه در کتیبه بنای آن را از سال ۱۰۸۵ تا ۱۰۹۰ق نقل کردهاند. میانسرای مدرسه پهنایی به اندازه ۶ متر و دارازایی به اندازه ۱۸ متر داشت، و حجرهها گرداگرد آن را در دو طبقه فرا گرفته بودند. مقابل هر حجره طبقه تحتانی ایوانچهای اغلب نعلی شکل واقع بود و دسترسی حجرهها طبقه فوقانی از راهروی تاریکی در پشت آنها تأمین میشد.2
حجرات آن بیست و پنج است و مسجدی در ضلع شمالی مدرسه واقع گشته: کتیبه ای بالای در مدرسه به خط رقاع خوب نوشته شده که اول آن این است: قد التفق اتمام هذه المدرسه المبارکه فی ایام » و با این عبارت «بسعی التقی حاجی الحرمین الشریفین حاجی نظر علی کتبه اقل عبدالله عنایت الله» ختم می شود. 1
برای مدرسه موقوفاتی همچون مسافرخانه و دکاکین جنب آن در بازار مشهد و دو باب دکان متصل به مدرسه و یک آبانبار در حاشیه خیابان برشمردهاند. سردر مدرسه حاج حسن دارای دو سکو و یک شاهنشین روی ورودی بود.
سکوهای طرفین سردر به بساطفروشها واگذار میشد و اطراف آن قفسه چینی شده بود. محجر چوبی جلوی شاهنشین، کاربندی گچی و کتیبه کاشی از جمله تزیینات سردر مدرسه بود. ورودی هشتی ایوان به حیاط مدرسه به علت گردش حیاط از راستای خیابان به سمت جنوب، نه در دیوار محاذی خیابان بلکه در ضلع مایل آن قرار داشت. این مدرسه از سال ۱۳۰۸ تحت نظارت مستقیم اداره معارف و اوقاف ایالتی در آمد. 2
|