• پنج شنبه،14 مرداد 1400
  • ورود

       
      • نمایش محتوا
        نمایش تاریخچه
        شاهین قلعه

         

        موقعیت سیاسی


        روستای شاهین قلعه (Shahin Qaleh) از توابع دهستان میان ولایت بخش مرکزی شهرستان مشهد می باشد.

        وجه تسمیه


        در گذشته به آن شانقوله (Shanquleh) یا شان قلعه (Shan Qaleh) یا شاهان قلعه (Qaleh shahan) هم می گفتند. نام واژه جغرافیایی «شاهین قلعه» در جغرافیای سیاسی ایران منحصر به فرد است.
        در باره وجه تسمیه این آبادی دو دیدگاه وجود دارد:
        دیدگاه روستا: این روستا در گذشته به شکل قلعه ساخته شده و مؤسس یا بانی آن برای مهم جلوه دادن یا غلو در عدم دستیابی دشمنان به دّ تسخیرناپذیر وی یا وجود پرندگان شکاری در منطقه، نام «شاهین قلعه » را بر آن نهاده است. نامگذاری روستاها به نام پرندگان شکاری که گاه در خرده فرهنگ نقش توتم یا نماد ملی داشته اند (نظیر عقاب در آلمان، مکزیک و ایالات متحده أمریکا)، از دیرباز رواج داشته است، از جمله قلعه عقابها، قوشه، قره قوش، بازمرگان، لاچین و مانند آن. نام «شاهین » نیز در جاینام 14 روستا و شهر ایران، مانند( چال شاهین، شاهین آباد، شاهین دژ، شاهینی، قلعه شاهین و کلاته شاهین) مشاهده می گردد. شاهین قلعه مترادف نام شاهین دژ(شهرستانی در استان آذربایجان شرقی) یا صائین قلعه (شهری از توابع شهرستان ابهر در استان زنجان) می باشد.
        دیدگاه دوم: نام این روستا در اصل شاهان قلعه بوده است، که به معنای وجود یک قلعه بزرگ و دژ شاهی در این منطقه بود و به شکل شانقوله و شان قلعه نیز ثبت شده است. هرچند زبان شناسان بر این باورند که کلمه شاهین از واژه باستانی «شاه» گرفته شده و شاهان ایران باستان علاقه عجیبی به شکار با شاهین داشته اند  و شاهین نقش مهمی در نمادهای تاریخی و فرهنگ دودمان های باستانی و اسطوره ای هندواروپایی داشته تاست. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در راستای تغییر نام واژه های جغرافیایی مرتبط با کلمه شاه(نظیر شاهی به قائم شهر، بندر شاه به بندر ترکمن، شاه آباد غرب به اسلام آباد عرب، شاه پور به سلماس، همه روستاهای شاه آباد به اسلام آباد)، نام این روستا به امام قلعه (Emam Qaleh) تغییر یافت، اما هیچ گاه رواج نیافت و در اسناد رسمی دولتی و افواه مردم از عنوان زیبای شاهین قلعه استفاده می شود .

        تاریخچه


        روستای شاهان قلعه (شاهین قلعه) از روستاهای کهن ناحیه باستانی توس در حاشیه کلانشهر مشهد است که پیدایش آن به سده دهم هجری و روزگار صفویان بازمی گردد. وجود یک قنات قدیمی که عمر آن حداقل به 400 سال می رسید، در پیشرفت و ترقی این آبادی کشاورزی محور تأثیر بسزایی داشته است. این دهکده مدارج ترقی و پیشرفت خود را در زمان افشاریه و زندیه طی کرده و در روزگار قاجاریه، به روستایی پر جمعیت، آباد و خوش آب و هوا تبدیل شده است. اغلب سفرنامه نویسان عصر ناصری در سفر خویش به خراسان، از این روستا به نیکی یاد کرده اند، چنان که علی نقی حکیم الممالک، که در رکاب ناصرالدین شاه قاجار در روز 12 صفر 1284 ق./ 25 خرداد 1246 ش. به مشهد سفر کرده، نام این روستا را به شکل شان قلعه و به عنوان یکی از قراء و مزارع رو به چناران از دست چپ بلوک میان ولایت مشهد ثبت کرده است. (روزنامه سفر خراسان، 211 )( محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، وضعیت این روستا در عصر ناصری ( 1300 - 1290 ق.) را چنین بیان می کند: «مزرعه شان قوله: قدیم النسق است. در 5 فرسخی شهر واقع است. 12 خانه وار از کرد و ترک و تاجیک رعیت دارد. زراعت این مزرعه از قنات مشروب می شود . هوایش معتدل است. نوکر  دیوان ندارد. » )کتابچه میان ولایت، در «جغرافیا و نفوس خراسان در عصر ناصری 197 ،» (ارانفسکی در سال 1894 م. آن را شاهان قلعه Shahan Kaleh) نامیده و چنین می نویسد:
         
        «شاهان قلعه: روستایی است در خراسان، در فاصله 19 مایلی مشهد در کنار جاده قوچان. این آبادی محل سکونت 20 خانوار جمعیت است که 80 رأس گاو و 200 رأس گوسفند و بز دارند. محصول سالیانه عادی غ الت آن 1800 من هندی است. » (فرهنگ جغرافیایی خراسان، 600)
         
        مرحله اول توسعه، در طول سا لهای 1330 تا 1342 ، در غرب هسته اولیه، که در شمال غرب دهکده واقع شده است، گسترش یافته و ابنیه این مرحله عمدتا نوساز و مرمتی بودند. در مرحله دوم توسعه، که در بازه زمانی اصلاحات ارضی تا انقلاب اسلامی و در عرب آبادی رخ داد، اهالی آن با بهره گیری از فرصت طلایی اغو نظام ارباب و رعیتی و واگذاری اراضی مسکونی و زراعی به روستائیان به احداث واحدهای مسکونی نوساز و وسیع دست یازیدند. مرحله سوم توسعه، در سالهای پس از پیروزی انقلاب و در شمال آبادی شکل گرفته و به افزایش واحدهای نوساز و کاربری های عمومی و شبکه معابر منظم و تغییر تیپ عمومی آن انجامید.

        موقعیت جغرافیایی


        این آبادی دشتی در موقعیت جغرافیایی 59 درجه و 22 دقیقه و 16 ثانیه طول شرقی و 36 درجه و 30 دقیقه و 28 ثانیه عرض شمالی واقع گردیده و ارتفاع نسبی آن از سطح دریا 1086 متر است. این دهکده در 25 کیلومتری شمال غرب شهر مشهد و شمال جاده مشهد به قوچان قرار گرفته و رودخانه کشف رود در شمال آن جاری است. آب و هوای آن معتدل خشک می باشد. (فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور، 32 /219)

        مساحت


        این روستا 6 هکتار وسعت داشته و اهالی آن در 79 واحد مسکونی اقامت دارند. تراکم نسبی جمعیت در آن 50 نفر در هر هکتار می باشد.

        جمعیت



        ترکیب سنی


          alt= alt=

        نرخ رشد سالیانه


        alt=

        تاهل


        alt= alt=

        سواد



        آموزش


        alt= alt=

        اشتغال


        alt= alt= alt=

        بهره برداران حوزه کشاورزی


        alt=
         

        اماکن مذهبی


        این آبادی دارای یک مسجد می باشد که 1136 متر مربع وسعت دارد.

        سازمان اداری


        این آبادی هم شورای اسلامی روستایی دارد و هم دهیاری.

        آثار تاریخی



        1. رباط شان قلعه: برنارد اوکین در باره این کاروانسرای مهم مسیر مشهد به بجنورد گفته است: «این رباط، آخرین رباط در مسیر شاهراه گرگان به مشهد بوده که پس از آن به شهر مشهد وارد می شده اند. رباط شان قلعه در شمال مشهد و در مجاورت روستای شان قلعه واقع در 3 کیلومتری جنوب محمد آباد. بنا به گفته اهالی تا سال 1975 م./ 1353 ش. دو قلعه در این دهکده بوده که ویران شده است. » (معماری تیموری در خراسان، 505 - 506 ؛ کاروانسراهای خراسان،270)

        2. مزار شاهین قلعه: آرامگاهی به شکل مکعب مستطیل، به طول 11 متر و عرض 10 متر و ارتفاع 4 متر، که از دو قسمت بهار خواب و اصل ساختمان تشکیل شده است. بهار خواب در بخش جلو این مقبره و به اندازه 11×3×70/0 متر ساخته شده و روی آن با چوب پوشیده شده و جلوی آن با نرده آهنی 45 سانتی متری محصور می باشد. درب ورودی مقبره به طول 2 متر و عرض 7/ 1 متر از داخل بهار خواب باز می شود و داخل آن که صورت قبر در آن جا دارد، به اندازه 11×7 متر دارای کاربری مسجد نیز می باشد. قبر در فضای درونی و چسبیده به دیوار مجاور درب ورودی به ابعاد 80/0×1×2 متر قرا دارد و روی آن را با پارچه های سبز و سیاه پوشانده اند. مقبره فاقد سنگ مزار و لوح بوده و اهالی نیز از نام و نشان شخص مدفون در آن اطلاعی ندارند و به نظر می رسد عمر این ساختمان نیز کمتر از یک قرن باشد. (مزارات مشهد بزرگ، 233 - 234 ؛ تاریخ مشهد بزرگ، 325 - 326 )


         

        رسته :شاهین قلعه
        منابع :
        1. (Menasce, Pierre Jean de. Shkand - Gumanik Vicar, texte pazand pehlevi transcrit, traduit et commente. Fribourg, 1945, P. 266)
        2. فرهنگ زبان پهلوی، 36
        3. برهان قاطع، 2/1
        4. (Horn GNE 4, id. NPSSpr. 50, Nyberg Man. Phl. Eilers MSS 45/1985 23f)
        5. (Boyce MMPP 4, Durkin-Meisterernst DMMPP 7)
        6. ( Gharib SD 192,203 )
        7. mac Kenzie ac.ir. 10/1976
        8. مجمع الفرس، ۳۳
        9. henning fkhwd 6
        10. Asatrian - Livshits Kurdica 82
        11. ۹۷gr..Hubschmann Arm
        12. فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، 1/3-4
        13. وجه تسمیه شهرهای ایران، ۱۸
        14. فرهنگ فارسی معین، 4/4286
        15. شرح حال رجال سیاسی و نظامی ایران،(1/158-159)
        16. علی مؤتمن، تاریخ آستان قدس، 140
        17. مشاهیر مدفون در حرم رضوی، 44/3-46
        18. نگاهی به تاریخ و جغرافیای شهرستان کاشمر، ۲۹۹
        19. فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور، ۳۲/19
        20. فرهنگ واژه های اوستا
        21. واژه نامه پازند  
        ایجاد کننده :اسما پهلوان مقدم
        Qr code
        امتیاز :0
        تعداد بازدید :44
        مطالب مرتبط
        شاهین قلعه
        ارزیابی
        ارزیابی این مورد: